Artikulu hau Fundación Anselmo Lorenzoren buletinean argitaratu zen, gazteleraz.
Zientzia eta anarkismoa , baita sozialismoa ere, ez dira bi eremu isolatu izan. Zientzia, eta bereziki metodo zientifikoa, funtsezkoak izan dira fede-dogmetan, justifikaziorik gabeko ideietan edo mitoetan oinarritzen ez den mundu-ikuskera bat eraikitzeko. Errealitatea ikuspegi arrazional eta enpiriko batetik aztertzeko modu horrek aro modernoarekin sortuko ziren ideologiak ere moldatzen lagundu zuen, sozialismoa eta anarkismoaren pentsaera korronte ezberdinak ez ziren salbuespena izan.
Anarkismoaren eta zientziaren arteko harreman hori hainbat pertsona ospetsuetan pertsonifikatuta ikusi ahal izango dugu historian zehar. Horietako batzuk zerrendatu ditzakegu, hala nola Amparo Poch y Gascón mediku, idazle eta militantea (1902 – 1968), 1936ko Mujeres Libres argitalpen anarkistaren sortzaileetako bat, gerora izen bereko erakundeari bidea emango ziona. Poch mediku nabarmena izan zen, 1926an ohorezko matrikularekin lizentziatu zenean gailendu zena. Medikuntzan egindako lan gehienak haurren eta emakumeen osasunera bideratu zituen, batez ere langile klasekoak, proletarioen bizi-baldintza penagarriekin zerikusirik ez zuten beste gizarte-klase batzuetako emakumeak ez zeuden patologia batzuen eraginpean. Bere militantzia anarkistak 1936ko iraultza sozialean zehar Osasun Ministerioan osasun publikoaren sistema berritzera eraman zuen, Federica Montseny ministro bezala gehituz.
Medikuntzaren esparruan aurkitzen ditugu mundu libertarioaren eta zientziaren arteko lotura horren arrastoak. Horrela, adibidez, nahiko ezezaguna da Badalonako Germans Trias i Pujol Unibertsitate Ospitaleak XIX. mendearen amaieran hirian jaiotako bi zirujauei zor diela bere izena: medikuntzaren arloan berritu zuten Joaquim eta Antoni Trias i Pujol, 1939ko porrot antifaxistaren ondoren errepublikarren exodoan parte hartu zutenak. Ez da hain ezaguna Joaquim Trias i Pujol (1888 - 1964), gainera, CNTko afiliatua zela, eta Gerrako Osasun Kontseiluko kide izendatu zutela.
Sozialismoaren beste korronte batzuetan ere ageri da zientziaren eta iraultzaren arteko harreman hori, Anton Pannekoek (1873 - 1960) Herbehereetako astrofisikoaren kasuan. XX. mende hasierako sozialdemokrazia alemaniarrarekin kritikorik erradikalenetako bat izan zen, Kautksy bezalako alderdikideekin argi eta garbi aurrez aurre jarriz, eta ondoren kontseiluen komunismoaren tesiaren teorikoa, astronomo nabarmena izan zen, astrofisikaren sortzailetzat hartua, Herbereetan diziplina gisa hartu zenean. Metodo zientifikoan oinarritutako ikuspegia ikus daiteke Observaciones generales a la cuestión de la organización testuan, proletarioen antolamendu-formen bilakaera modu kritikoan aztertuz.
Diziplinatik asko urrundu gabe, Josep Comas Solá (1868 – 1937) Bartzelonako astronomoa aurki dezakegu, Fabra Behatokiaren zuzendaria 1904an sortu zenetik, 1937an hil zen arte. Espainiako Astronomia Elkartearen sortzaileetako bat izan zen, eta bertako presidente izendatu zuten hil zen arte. Besteak beste, bi kometa (horietako bat bere izenarekin), izar aldakor bat eta hamaika asteroide aurkitu zituen. CNTko kidea eta zientzia dibulgatzailea izan zen ateneo libertarioetan, eskola arrazionalistetan, etab.
Baina komunismoaz, anarkismoaz eta zientziaz ari bagara, zalantzarik gabe, Piotr Kropotkin (1842 – 1921) errusiarra aipatu beharko dugu, bere garaiko nazioarteko anarkismoaren erreferenteetako bat izan zena, kolektibismoaren aurrean komunismoaren teoria ekonomiko eta politikoak defendatuz. Kropotkin geografoa, zoologoa eta naturista ere izan zen. Zientzia eta ideia anarkistak bateratzeko orduan gehien gogoratzen den eta eragin handiena izan zuen lana El apoyo mutuo izan zen. Saiakera horretan, tesi darwinistei jarraiki, elkarrekiko laguntza faktore gisa erabiltzen da espezieen eta, zabaltzez, gizakiaren eboluzioan.
Kropotkinek, bestalde, metodo zientifikoa metodo dialektikoaren aurka jarri zuen beren lan iraultzailean. Beste pertsona ospetsu batzuek, Salvador Seguík kasu, gai hori garatuko zuten beren idazkietan, komunismo libertarioaren eraikuntzan ideien emaitza etengabe egiaztatzeko beharrari buruz, ia modu enpirikoan esango genuke.
Zerrenda denboran zehar luzatzen da gaur egunera arte, eta bertan aurki ditzakegu David Graeber (1961 - 2020) antropologo, irakasle eta militante estatubatuarra, antropologia ekonomikoaren alorreko ikerketatik lan interesgarriak ekarri zituena, besteak beste. Bere lan militanteak, aldi berean, IWWren bultzadak sustatutako AEBetako sindikalismo berria lantzera, Occupy Wall Streeteko mugimenduan parte hartzera eta aztertzera eramaten du. Militantzia horrek erakunde akademikoekin izandako liskarretatik ez zuen salbuetsi, Yaleko Unibertsitatea 2005ean irakasle-kontratua ez berritzera eraman zuen, eta horrek lankideen eta ikasleen arteko protestak eragin zituen erabakiaren izaera politikoagatik.
Hala ere, anarkismoaren eta zientziaren arteko harremana proselitismo anarkistaren oinarrian bertan aurkituko dugu; izan ere, bere existentzian zehar ahalegin kontziente eta metodikoa egin da proletarioen izaera materiala ez ezik, haien egoera intelektual eta morala ere goratzeko. Aurrerapen zientifikoak ugariak dira langile edo argi eta garbi anarkistak diren aldizkarietan. Hitzaldiak, konferentziak eta naturarako txangoak ohikoak ziren ingurune libertario eta langileetan.
Sarritan, zientzia-elkarteek gonbidatutako hizlarien bisitak aprobetxatzen ziren, beren ezagutza bertako langile-klasearekin parteka zezaten. Zientziaren arloko adibide internazional eta ospetsuenetako bat, zalantzarik gabe, 1923an Albert Einstein fisikari alemaniarraren bisita izan zen. Kataluniako agintariek gonbidatua izan ondoren, Bartzelonako Lan Eskolako plaka batean betikotu da. Hala ere, askoz gutxiago ezagutzen da CNTko sindikatuak bisitatu zituela, eta bertako langile-klasera ezagutuz, Solidaridad Obrera prentsa konfederalak bisitaren biharamunean gogorarazi zuen bezala.
Ondorio gisa, garrantzitsua izango litzateke gogoratzea anarkismoak historikoki barneratu dituela bere aurrerapen- eta emantzipazio-planteamenduetan metodo zientifikoa eta zientziaren eta teknikaren aurrerapenak. Horiek ,eliteen eta klase nagusien zerbitzura egon beharrean, Naturarekin harmonian dagoen giza generoaren mesedetan egon daitezen. Krisi ekonomiko, sozial eta osasun larrialdiko une honetan, sistema ekonomiko kapitalista honek gizakion sufrimenduari ematen dion erantzun gisa, ez dira sekta erlijioso desberdinak bakarrik loratu; aldi berean, era guztietako sasizientziak eta mitoak ugaritu direla salatu behar dugu, egungo egoera iraunarazteko bakarrik balio baitute, gutxiengo batek ekonomikoki mesede eginez.
